27 Mayıs 1960 askeri darbesinin yıl dönümünde sinemamızda yer alan darbe konulu filmleri derledik.
Listede 27 Mayıs ve 12 Eylül darbelerini farklı yönleriyle ele alan filmler var. Filmler arasında ‘Babam ve Oğlum’, ‘Devrim Arabaları’, ‘Beynelminel’, ‘Vizontele Tuuba’ ve ‘Anons’ gibi yakın dönem popüler yapımlar dikkat çekiyor.
Listede yer alan filmler şöyle:
- Babam Oğlum / Çağan Irmak (2005)
12 Eylül Darbesi’nde dünyaya gelen Deniz, darbe sebebiyle doğumda annesini kaybeder. Babası Tarık ile büyüyen Deniz başka akraba bilmez. Birgün babası ona büyüdüğü kasabaya gideceklerini söyler. Sadık yıllar sonra kapıyı vurarak çıktığı kasabaya, ailesine hapishanede gördüğü işkenceler sebebiyle ölmek üzere olduğu için döner. Deniz olanı biteni anlamaya çalışır ama hayal gücü onu başka diyarlara sürükler.
- Devrim Arabaları / Tolga Örnek (2008)
27 Mayıs Darbesi sonrası Cemal Gürses’in yerli otomobil yapılmasını emreder. Cumhuriyet Bayramına kadar 130 günlük bir süreçte 23 Mühendisin hayatlarını riske atarak Devrim arabasını yapma girişimleri anlatılır. Benzinin bitmesiyle duran Devrim arabasının hazin hikayesi bilinen ve bilinmeyen yönleriyle anlatılır.
- Anons / Mahmut Fazıl Coşkun (2017)
1963 yılının Mayıs ayında Ankara’da başlayacak olan bir darbenin hazırlık çalışmaları vardır. Teğmen Şinasi, Binbaşı Kemal, Binbaşı Rıfat ve Albay Reha darbenin İstanbul ayağında görevlidirler. Etkili bir bildiri ile halkı yanlarına çekeceklerini düşünen dört asker, darbe gecesi Ankara’daki radyolarda okunacak bildirisinin aynısını İstanbul’da okumayı planlarlar. Fakat hesap etmedikleri bir şey vardır: Sivil hayatın görünmeyen gücü.
- Ankara Yazı – Veda Mektubu / Kemal Uzun (2016)
Sıkıyönetim yıllarında, Ankara’da solcuların gittiği bir kahvehane taranır. Bu olay daha sonraları Balgat Katliamı olarak anılacaktır. Olaydan birkaç saat sonra, polis olayla bağlantısı olduğunu düşündüğü birçok ülkücü genci gözaltına alır. İçlerinde o sırada 20 yaşlarında olan Mustafa Pehlivanoğlu adında bir genç de vardır. İdam cezası alan Mustafa bir sabah, anne ve babasının haberi bile olmadan idam edilir.
- Hükümet Kadın 1-2 / Sermiyan Midyat (2013,2014)
Sermiyan Midyat’ın yönetmen ve başrolde yer aldığı Hükümet Kadın serisi aynı köyde yaşanan seçim süreçlerini anlatıyor.
- Eve Dönüş / Ömer Uğur (2006)
12 Eylül darbesinin toplum nezdinde yarattığı ruh halini anlatan Eve Dönüş, siyasete karışmayan Mustafa’nın bir iftira ile kendini hapishanede bulmasını anlatıyor.
- O.. çocukları / Murat Saraçoğlu (2008)
1980 darbesi sonrasında İstanbul’un arka sokaklarında hayat kadınlarının çocuklarına bakıcılık yapan emanetçi annenin evin ekseninde dönemin ruhuna dair bir seyir sunuyor.
- Çözülmeler/ Yusuf Kurçenli (1994)
12 Mart ve 12 Eylül darbelerinin etkilerini aydın kesimin sıkıntıları üzerinden anlatan bir film.
- Faize Hücum / Zeki Ökten (1982)
Film, darbe sonrası baş gösteren ekonomik çöküntüyü ele alıyor. Hayatın tüm alanlarında olduğu gibi ekonomide de ciddi sorunlar yaşanıyor, bu sorunlar toplumu ve bireyler üzerinde sosyoekonomik bakımdan derin izler bırakmıştır. Dönemin popüler furyası banker sistemini merkeze alan Faize Hücum, oyunculuk başarısının yanı sıra biçimsel anlatımıyla da dikkat çekici bir yapım.
Dikenli Yol / Zeki Alasya (1986)
Film, 12 Eylül öncesi siyasi olaylara karışan ve bu yüzden abisinin ölümüne neden olan Hüseyin’in büyük şehre gidiş öyküsünü konu alıyor.
- Uzlaşma / Oğuzhan Tercan (1991)
Abdi İpekçi suikastı ve 12 Eylül öncesini konu alan bir film.
- Zincirbozan / Atıl İnanç (2007)
Gazeteci Abdi İpekçi suikastı ile başlayarak, 12 Eylül 1980 askeri müdahalesine kadar tırmanan terör olaylarını, bu olaylarla başa çıkmaya çalışan siyaseti, ordunun yönetime el koymasını, siyasi liderlerin sürgüne gönderilişlerini ve o süreçte yaşananları konu alan Zincirbozan, dönemi pek bilinmeyen yönleriyle yansıtıyor.
- Sen Türkülerini Söyle / Şerif Gören (1986)
Başrolünde Kadir İnanır’ın yer aldığı film, 12 Eylül öncesi olaylara karışmış Hayri’nin yedi yıl hapis yattıktan sonra dışarı çıktığında, geride bıraktığı ailesi ve en yakın arkadaşlarında gördüğü değişimi konu alıyor.
- Bekle Dedim Gölgeye / Atıf Yılmaz (1990)
68 kuşağı dört arkadaşın 12 Eylül Darbesi sürecindeki maceralarını konu edinmiş 1990 yapımı Atıf Yılmaz filmi.
- Uçurtmayı Vurmasınlar / Tunç Başaran (1989)
Annesinin hapis cezası yüzünden hapishanede büyümek zorunda kalan Barış, bütün mahkumların neşe kaynağıdır. Siyasi mahkumlardan biri olan İnci ile arasındaki yakınlık diğer bütün mahkumlarla olandan çok daha farklıdır.Küçük Barış ile İnci arasında gelişen bu sevgi dolu dostluk, hapishane duvarlarını bile delen koskoca bir dünya yaratmalarını sağlar.
- Prenses / Sinan Çetin (1986)
Film, devrimci bir grubun militanlarından Tarık ile fotoğrafçı Selim ve onların öğrentileri arasında kalan Nevres’in 12 Eylül öncesi yaşamlarını konu alıyor.
- Sis / Zülfü Livaneli (1988)
Fikret Kuşkan, Uğur Polat, Rutkay Aziz, Menderes Samancılar ve Elia Kazan gibi oyuncuların rol aldığı filmin hem senaristi hem de yönetmeni Zülfü Livaneli’dir. Bir çok ödül alan filmde 12 Eylül darbesi öncesi İstanbul da yaşayan bürokrat bir ailenin hikayesi anlatılır.
- Gülün Bittiği Yer / İsmail Güneş (1999)
12 Eylül dönemini ve o zamanlarda yapılan işkenceleri anlatan filmde gözaltına alınıp günlerce süren işkence seanslarından sonra suçlu olmadığı anlaşılarak serbest bırakılan bir gencin dramı anlatılıyor.
- Av Zaman / Erden Kıralı (1988)
12 Eylül öncesi koşullara değinen filmde, bir yazarın kendisiyle hesaplaşması ve bir kadının hikayesi anlatılıyor.
- Bütün Kapılar Kapalıydı / Memduh Ün (1990)
Film, yıllarını hapiste geçiren ve işkence gören Nil’in 12 Eylül sonrası düzendeki yabancılığını konu alıyor.
- Eylül Fırtınası/ Atıf Yılmaz (1999)
Filmde bir çocuğun gözünden 12 Eylül Darbesi’nin sıradan bir ailenin üzerindeki etkileri anlatılır.
- Bu Son Olsun / Orçun Benli (2012)
12 Eylül darbesini sokaklarda yaşan bir grup evsiz üzerinden anlatan film komedi merkezli bir anlatım sunar.
- Beynelminel / Sırrı Süreyya Önder, Muharrem Gülmez (2006)
1982 yılında Güney’de geçen filmde, askeri yönetim şartlarına uyum sağlamaya çalışan kasaba halkı ve ayakta durmaya çalışan bir müzik grubunun hikâyesi anlatılıyor.
- Vizontele Tuuba / Yılmaz Erdoğan (2004)
1974 yılında televizyonla tanışan Güneydoğu kasabasının hikayesi devam ediyor. Bu devam filminde 1980 yazında yaşananlar konu ediliyor. Kütüphanesi olmayan kasabaya kütüphaneci olarak atanan Güner Bey ve tekerlekli sandalyedeki kızı Tuba ise bu karışık günlerde kasabaya yepyeni bir hava getiriyor.
- Fikret Bey / Selma Köksal Çekiç (2007)
Fikret Bey, iflas ederek işini kaybetmiş, oğlu 12 Eylül karanlığıyla siyasi sürgünde olan yaşlı bir adamdır. Film, bu yaşlı adamın iş yerinde geçirdiği son günlerinden birini anlatır. Fikret Bey, bu özelliksiz gün süresince sıradan bir akış içinde debelenirken yaşamının anlamı üzerine düşünür, insanlarla sohbet eder, onlara deneyimlerini anlatır. Beş yıldır görmediği oğluyla zihninde konuşur , onu hatırlar. Otuz yıldır yanında çalışan fedakar, dürüst bekçisi Mehmet’le baş başadır. Fikret Bey ve Mehmet’in yaşadığı bu donmuş zamanın tanıklığına çağrılırız biz de. Deneyimli tiyatro yönetmeni Selma Köksal’ın bu ilk uzun metrajlı filmi, bir bitiş, tükeniş öyküsü üzerinden Türkiye’de ekonomik ve etik değerlerin erozyonunu anlatıyor.
- Eksik / Barış Atay (2014)
Dram türündeki film, 1980 darbesi sonrası parçalanan bir ailenin, 30 yıllık ayrılık sürecine ışık tutmaya çalışırken, bir anne ve birbirinden ayrı büyümek zorunda kalan iki oğlu arasındaki ilişkiyi irdeliyor.
- Ses / Zeki Ökten (1986)
Yönetmen Zeki Ökten de 12 Eylül darbesi sonrası hapiste işkence görenlerin darbe sonrası hayatlarını irdeler.
- Babam Askerde / Handan İpekçi (1994)
12 Eylül döneminde ana-babaları tutuklanan farklı çevrelerden çocukların dramı anlatılır.
- Darbe / Ümit Efekan (1990)
Ümit Efekan tarafından Bekir Yıldız’ın aynı isimli eserinden uyarlanan Darbe, merkezine yine hesaplaşma fikrini oturtuyor. Ama bu kez başrolde askeri cunta döneminde işkenceye dayanamayarak örgüt arkadaşlarını ele veren, daha sonra da pişmanlık yasasından yararlanarak kimliğini değiştiren bir devrimci yer alıyor.
Darbeleri psikolojik, sosyolojik ve siyasi olarak ele alan filmlerden oluşan liste dikkatinizi çektiyse bonus olarak, usta gazeteci Mehmet Ali Birand’ın 32. Gün televizyon programı için oluşturduğu Demirkırat, 12 Mart, 12 Eylül ve 28 Şubat belgesellerini öneririz. Dizi olarak ele alınmadı diye sorarsanız yönetmen Tomris Giritlioğlu’nun 2006-2008 yılları arasında çektiği Hatırla Sevgili dizisine bakabilirsiniz.
